του Β. Γεωργακοπούλου

για το βιβλίο: Elisabeth Badinter, XY Η ανδρική ταυτότητα

«Τα έξι ολόκληρα χρόνια που δούλευα πάνω στο βιβλίο μου, αλλά και για τα σεμινάρια στην Ecole Polytechnique με θέμα «Τι είναι ο άνδρας;», πίστευα ότι θα δεχόμουνα επιθέσεις. Περίμενα εχθρικές ενέργειες από μερίδα ανδρών, ακόμη και χυδαία και δυσάρεστα επεισόδια στη διάρκεια δημοσίων διαλέξεών μου… Έγινε ακριβώς το αντίθετο.

Κανένα άλλο βιβλίο μου δεν διαβάστηκε τόσο πολύ από άνδρες κάτω των 40 χρόνων, ποτέ άλλοτε δεν πήρα τόσα πολλά γράμματα και δεν αισθάνθηκα τόσο μεγάλη αλληλεγγύη από την πλευρά των ανδρών. Οι… άλλοι, απλούστατα αρνήθηκαν να το διαβάσουν».

Υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη ότι εκτός από την Ελιζαμπέτ Μπαντεντέρ, συγγραφέα του διάσημου ανά τον κόσμο βιβλίου XY, η ανδρική ταυτότητα, και τις φεμινίστριες κάθε χώρας και φυλής, και οι ίδιοι οι σημερινοί άνδρες διερωτώνται ολοένα και περισσότερο τι σημαίνει αρρενωπότητα, σε τι συνίσταται, επιτέλους, η ανδρική σεξουαλική ταυτότητα στο τέλος ενός αιώνα που σημαδεύτηκε από το φεμινιστικό κίνημα και τις ιδέες του; Η επιτυχία του βιβλίου της, το γεγονός ότι μετά τη διαμονή του επί μήνες στις πρώτες θέσεις των γαλλικών μπεστ-σέλερ («Εύκολα μαντεύει κανείς ότι αυτό το βιβλίο θα είναι το γεγονός της χρονιάς», είχε προφητεύσει το Σεπτέμβριο του 1992 η Λιμπερασιόν) άρχισε ένα ταξίδι απ’ άκρου εις άκρον της γης για να φτάσει τώρα, χάρη στις Εκδόσεις Κάτοπτρο, στη μεσογειακή μας χώρα, σημαίνει ότι υπάρχει χώρος για έναν άλλο λόγο, πέρα από εκείνον τον παλαιοημερολογίτικο που υπερασπίζεται τους βωμούς και τις εστίες του ανδρικού στερεότυπου.

Η Ελιζαμπέτ Μπαντεντέρ, μητέρα δύο γιων, στον έναν από τους οποίους αφιερώνει το βιβλίο της, αποφάσισε να γράψει για την κρίση της ανδρικής ταυτότητας για λόγους απολύτως εγωιστικούς. Μας τους εξήγησε χθες το απόγευμα, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, λίγο πριν μιλήσει στο όπως πάντα σε ανάλογες περιπτώσεις κατάμεστο αμφιθέατρό του. Κομψή, συγκροτημένη, ήρεμη και γλυκιά η κ. Μπαντεντέρ είπε: «Όπως και τόσες άλλες γυναίκες της γενιάς μου τα είχα κυριολεκτικά χάσει από τους εξαιρετικά αργούς ρυθμούς με τους οποίους οι άνδρες αλλάζουν, τη στιγμή που τα τελευταία 20 χρόνια οι γυναίκες έχουν κάνει τεράστια βήματα μπροστά. Ήθελα να καταλάβω γιατί τους είναι τόσο δύσκολο να δεχτούν τις επιταγές της ισότητας των φύλων, γιατί τους δημιουργείται αυτό το σοβαρό ψυχολογικό πρόβλημα που τους φρενάρει. Κάτι σημαντικό πρέπει να χάνουν». Η απώλεια των ανδρών δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη. «Όλοι βλέπουμε τις γυναίκες, και όχι μόνο τις μαχητικές φεμινίστριες, να εκφράζουν με εξαιρετική άνεση τις “άνδρικές” πλευρές τους, να παίρνουν εξουσία, να έχουν φιλοδοξίες, επιθετικότητα, δυναμισμό, χωρίς ούτε στιγμή να ανησυχούν ότι χάνουν έτσι τη θηλυκότητά τους. Ο “ανδρογυνισμός” τους δεν τους βάζει κανένα πρόβλημα. Αντίθετα, για τους άνδρες η παθητικότητα, η θηλυκότητα, η τρυφερότητα μεταφράζεται αυτόματα σε απώλεια της αξίας τους, σε απώλεια του ανδρισμού τους».

Όταν, όμως, η εποχή, το περιβάλλον, οι ίδιες οι γυναίκες, μητέρες ή σύντροφοι, οδηγούν τον άνδρα σε αμφισβήτηση της παλιάς σεξουαλικής του ταυτότητας, η κρίση είναι αναπόφευκτη. Η έλλειψη προσδιορισμού τραυματίζει, προκαλεί αναπηρία.

Δεν είναι σε όλες τις χώρες του κόσμου τόσο εμφανής αυτή η κρίση της ανδρικής ταυτότητας. Η Ελιζαμπέτ Μπαντεντέρ —χωρίς να μας εκπλήξει— αναφέρθηκε στον πραγματικό πόλεμο και στον κάθετο διαχωρισμό των φύλων, που επικρατεί σε χώρες με ισχυρή παράδοση πουριτανισμού (Γερμανία, ΗΠΑ). Στη Γαλλία, ακόμη και στην Ισπανία και την Ιταλία, πατρίδες του άνδρα macho, οι σχέσεις μεταξύ των φύλων είναι πιο γλυκές, πιο μαλακές και το γυναικείο κίνημα, άλλωστε, εκεί ποτέ δεν πήρε τον πολεμικό ριζοσπαστικό χαρακτήρα που ακόμη έχει σε ΗΠΑ και Γερμανία. «Είναι παρήγορο που δεν έχουν δημιουργηθεί παντού αυτές οι ανδρικές ομάδες, που έχω ζήσει στην Αμερική, στις οποίες οι άνδρες μαζεύονται για να… κλάψουν».

Να κλάψουν τι; «Την απώλεια του πατέρα τους». Δεν μιλάει για γρίφους ψυχαναλυτικούς η Ελιζαμπέτ Μπαντεντέρ. Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες που ο πατέρας ή απουσιάζει εντελώς από την ανατροφή του παιδιού του, κυρίως τα δυο-τρία κρίσιμα πρώτα χρόνια, ή απαγορεύει στον εαυτό του μια τρυφερή, «θηλυκή» σχέση με αυτό, ενώ κυριαρχεί μια δυναμική και γεμάτη γοητεία για το μικρό αγόρι μητέρα, με ποιο ανδρικό πρότυπο θα ταυτισθεί το αγόρι για να κατακτήσει χωρίς τραύματα και υπερβολικό πόνο τη σεξουαλική του ταυτότητα;

Και μία παρήγορη διαπίστωση της Ελιζαμπέτ Μπαντεντέρ, που αφορά όλες τις μεσογειακές χώρες, άρα και εμάς: «Υπάρχει ευτυχώς ένα είδος “ανδρικού πολιτισμού”, που θέλει τους πατέρες να παίρνουν, έστω και σε προχωρημένη ηλικία, μια ευθύνη για το γιο τους. Το ότι τον μυούν στον ανδρικό κόσμο, του ποδοσφαίρου για παράδειγμα, είναι κάτι. Βοηθάει. Προς Θεού, δεν λέω ότι είναι αρκετό…».

Ελευθεροτυπία, 5 Μαρτίου 1994