του Σπύρου Μανουσέλη

για το βιβλίο: Jared Diamond, Ο κόσμος μέχρι χθες

Ο Τζάρεντ Ντάιαμοντ θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους εθνογράφους, γεωγράφους και βιοανθρωπολόγους. Έγινε διάσημος διεθνώς χάρη στα πολύ επιτυχημένα βιβλία του Όπλα, μικρόβια και ατσάλι και Κατάρρευση, που κυκλοφορούν και στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Κάτοπτρο. Στα βιβλία αυτά εξετάζει λεπτομερώς τα βιολογικά, κοινωνικά-ιστορικά και γεωγραφικά αίτια που συνέβαλαν στην επιτυχία ή την ταχύτατη παρακμή των μεγάλων ανθρώπινων κοινωνιών.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε, άριστα μεταφρασμένο, και το τελευταίο συγγραφικό του πόνημα, Ο κόσμος μέχρι χθες. Ένα συγκλονιστικό βιβλίο για τα πολύτιμα διδάγματα που θα έπρεπε να αντλήσουν οι σύγχρονες «ανεπτυγμένες» κοινωνίες από τη βιο-ανθρωπολογική μελέτη των «υπανάπτυκτων» παραδοσιακών κοινωνιών. Αντίθετα από ό,τι έκανε στα προηγούμενα βιβλία του, σε αυτό το πολυαναμενόμενο βιβλίο του ο Ντάιαμοντ δεν εστιάζει στο παρελθόν αλλά στο παρόν και στο μέλλον των ανθρώπινων κοινωνιών. Βασιζόμενος στις πολυετείς επιτόπιες έρευνές του στη Νέα Γουινέα καθώς και στις μελέτες άλλων εθνογράφων σε όλο τον πλανήτη, οδηγήθηκε σταδιακά στην επαναξιολόγηση της σημασίας αυτών των υποτίθεται «πρωτόγονων» κοινωνιών, και άρα στη σχετικοποίηση και την κριτική πολλών αξιών και συμπεριφορών που επικράτησαν πρόσφατα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.

Ο σύγχρονος άνθρωπος στη Δύση, υποστηρίζει ο συγγραφέας, εξακολουθεί να ζει με ένα σώμα και ένα μυαλό που εξελίχθηκαν για να του εξασφαλίζουν την προσαρμογή σε «παραδοσιακές» και επί χιλιετίες δοκιμασμένες συνθήκες ζωής και όχι βέβαια στις αφύσικες και απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούν στις δυτικές κοινωνίες! Από τα αεροπορικά ταξίδια μέχρι τα κινητά τηλέφωνα και τους υπολογιστές, από τη μαζική εργασία και την επιβεβλημένη εγγραμματοσύνη μέχρι την παχυσαρκία, οι περισσότεροι από εμάς θεωρούν ως προφανή πρόοδο αυτές τις κοινωνικές-τεχνολογικές εξελίξεις. Λησμονώντας ότι, επί πολλές χιλιετίες, η ανθρωπότητα κατάφερνε να επιβιώνει σε αρμονία με τη φύση χωρίς να γνωρίζει τίποτα από όλα αυτά.

Το βιβλίο αυτό αντιπαραβάλλει τις παραδοσιακές κοινωνίες με τις σύγχρονες, τις περιγράφει με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια χωρίς να τις εξιδανικεύει. Και ίσως γι’ αυτό μόλις κυκλοφόρησε προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, τόσο από την πλευρά των ιδεοληπτικών νοσταλγών των παραδοσιακών κοινωνιών όσο και από την πλευρά των τεχνολογικά εξαρτημένων οπαδών της «προόδου για την πρόοδο».

Εφημερίδα των Συντακτών, 13 Δεκεμβρίου 2014