της Ιωάννας Σουφλέρη

για το βιβλίο: Dario Maestripieri, Παιχνίδια που παίζουν τα πρωτεύοντα

Μπορεί να πατήσαμε στο φεγγάρι και να ανακαλύψαμε το Διαδίκτυο, αλλά σε ό,τι αφορά την κοινωνική συμπεριφορά μας δεν διαφέρουμε και πολύ από τα κοντινά εξελικτικά ξαδέλφια μας, λέει ο Ντάριο Μαεστριπιέρι.

Σας αρέσει να παρατηρείτε άγνωστους ανθρώπους σε δημόσιους χώρους, όπως παραδείγματος χάριν εστιατόρια ή αεροδρόμια; Προσπαθείτε παρατηρώντας τους να μαντέψετε τις σχέσεις μεταξύ τους ή να προβλέψετε τη συμπεριφορά τους στα επόμενα λεπτά; Ο Ντάριο Μαεστριπιέρι (Dario Maestripieri) πάντως, καθηγητής Συγκριτικής Αναπτυξιακής Βιολογίας του Ανθρώπου, Εξελικτικής Βιολογίας και Νευροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, κάνει ακριβώς αυτό: έχοντας αφιερώσει σχεδόν τρεις δεκαετίες στη μελέτη των πρωτευόντων θηλαστικών ο ιταλικής καταγωγής ερευνητής δεν μπόρεσε παρά να στρέψει το ενδιαφέρον του και στο κορυφαίο εξελικτικά πρωτεύον θηλαστικό, τον άνθρωπο. Χωρίς μάλιστα να εξαιρεί από την επιστημονική περιέργειά του τους οικείους του, τους συναδέλφους του, ούτε καν τον ίδιο του τον εαυτό.

Παραδείγματος χάριν, στην καντίνα του πανεπιστημίου ο Μαεστριπιέρι παρατηρεί δύο γυναίκες που έρχονται για το μεσημεριανό φαγητό τους. Από τη συμπεριφορά της μιας προς την άλλη μπορεί, χωρίς να τις γνωρίζει, να συμπεράνει ποια είναι ανώτερη ιεραρχικά. Έτσι, αν και οι δύο γυναίκες επιθυμούν να καταλάβουν την καρέκλα που τους επιτρέπει να έχουν πλάτη στον τοίχο και ως εκ τούτου οπτική επαφή και «έλεγχο» της αίθουσας, η κατώτερης βαθμίδας επιστήμονας παραχωρεί αυτή τη θέση στην ανώτερή της. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης η κατώτερη δεν χάνει από τα μάτια της την ανώτερη, η οποία έχει μεν οπτική επαφή με τη συνομιλήτριά της αλλά όχι για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Αυτές οι συμπεριφορές, λέει ο Μαεστριπιέρι, είναι κοινές για όλα τα πρωτεύοντα και καθώς ο ίδιος τις έχει παρατηρήσει επανειλημμένως στο πεδίο του είναι εύκολο να τις αναγνωρίσει στην καθημερινότητά του: στις κοινωνίες των πιθήκων η θέση που επιτρέπει να έχει κανείς την εποπτεία του χώρου καταλαμβάνεται από τον/την πρώτο/η ιεραρχικά, ενώ το άτομο αυτό γίνεται αποδέκτης των περιποιήσεων των κατωτέρων του, χωρίς να τις ανταποδίδει στο ακέραιο.

Τα συμπεράσματα των πολυετών παρατηρήσεών του διηγείται ο Μαεστριπιέρι στο βιβλίο του Παιχνίδια που παίζουν τα πρωτεύοντα («Games Primates Play») που κυκλοφόρησε πέρυσι στις ΗΠΑ και μόλις τώρα μεταφρασμένο στην ελληνική γλώσσα; Η διήγηση είναι πολύ γλαφυρή και διανθισμένη από παραδείγματα τόσο της καθημερινής ζωής όλων μας όσο και από τον δημόσιο βίο. Ιδιαίτερα τα παραδείγματα που αφορούν τη ζωή όλων μας είναι πολύ χρήσιμα για να κατανοήσουμε πόσο μοιάζουμε με τους εξελικτικούς συγγενείς μας. Σκεφθείτε τη συμπεριφορά μας στο ασανσέρ: όταν βρισκόμαστε εκεί με πολλούς άλλους, έχουμε την τάση να γυρίζουμε την πλάτη και να κοιτάζουμε όλοι προς την πόρτα· όταν βρισκόμαστε μόνο με έναν ακόμη, μπορεί ξαφνικά να κοιτάζουμε επί ώρα τα κουμπιά ή το πληκτρολόγιο του κινητού τηλεφώνου μας ή να πιάνουμε αγχωμένη συζήτηση. Όλα αυτά κατά τον Μαεστριπιέρι δεν είναι παρά η ανταπόκρισή μας στο στρες που προκαλεί η συνάντηση με κάποιον πιθανώς επικίνδυνο άνθρωπο σε έναν κλειστό χώρο. Φανταστείτε πώς θα ένιωθε ο πρωτόγονος πρόγονός μας αν βρισκόταν στην ίδια σπηλιά με κάποιον άλλο και θα καταλάβετε τι εννοεί ο συγγραφέας που επισημαίνει ότι σύμφωνα με τις στατιστικές ο αριθμός των εγκλημάτων που διαπράττονται σε ασανσέρ είναι δυσανάλογα μικρός σε σύγκριση με εκείνον των εγκλημάτων που συμβαίνουν σε ασανσέρ στις ταινίες (προφανώς το Χόλιγουντ γνωρίζει την επίδραση του κλειστού χώρου στην ψυχολογία των θεατών).

Ακόμη και τον έρωτα επιχειρεί να εξηγήσει μέσω της αναγωγής στο παρελθόν μας ο ιταλός ερευνητής, ο οποίος απορεί γιατί κανένας από τους δημοσιογράφους του ρεπορτάζ που ασχολείται με τις ζωές των επωνύμων δεν αναζήτησε έναν οικονομολόγο ή έναν εξελικτικό βιολόγο για να του αναλύσει τα αίτια του πολύκροτου διαζυγίου του Μπρατ Πιτ και της Τζένιφερ Ανιστον. Όχι, δεν θα σας αποκαλύψω με εξελικτικούς όρους πώς ακριβώς επέδρασε η Αντζελίνα Τζολί σε αυτή τη σχέση, αλλά επειδή «ακούω» κάποιους από εσάς να διαμαρτύρεστε ότι οι άνθρωποι δεν είμαστε πίθηκοι σας παραθέτω την άποψη του συγγραφέα επ' αυτού: «Μπορεί να πιστεύουμε ότι έχουμε ξεπεράσει τις συνθήκες που διέπουν τις ζωές των άλλων πρωτευόντων. Δεν ζούμε πλέον στη ζούγκλα και δεν πηδάμε από το ένα δένδρο στο άλλο· αντίθετα, τα σπίτια μας βρίσκονται είτε μέσα είτε κοντά σε μεγάλες πόλεις και οδηγούμε αυτοκίνητα, φοράμε ρούχα, ξοδεύουμε χρόνο προκειμένου να μορφωθούμε και επικοινωνούμε με ηλεκτρονικά μέσα. Εν τούτοις η τεχνολογία και τα ρούχα δεν μπορούν να αποκρύψουν την κληρονομιά του αρχέγονου εξελικτικού παρελθόντος μας.Άλλαξαν απλώς τη σκηνή πάνω στην οποία εκτελούμε τις πανάρχαιες τελετουργίες, κάνοντας τα παιχνίδια που παίζουν τα ανθρώπινα πρωτεύοντα ίσως πιο αυθαίρετα, αλλά όχι λιγότερο επιτακτικά».

Μπορεί να συμφωνήσετε ή να διαφωνήσετε με όσα πρεσβεύει ο Μαεστριπιέρι, αλλά σίγουρα θα απολαύσετε το βιβλίο του. Σίγουρα επίσης θα σας δώσει πολλές αφορμές για έντονες συζητήσεις...


Το Βήμα της Κυριακής, 22 Σεπτεμβρίου 2013