του Σπύρου Μανουσέλη

για το βιβλίο: Larry Squire - Eric Kandel, Μνήμη: Από τον νου στα μόρια

Γιατί, άραγε, ορισμένες αναμνήσεις διαρκούν περισσότερο, ίσως για όλη μας τη ζωή, ενώ άλλες εξαλείφονται μέσα σε λίγα λεπτά; Όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς αυτού του σημαντικού βιβλίου, την απάντηση σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα θα πρέπει να την αναζητήσουμε στο εγκεφαλικό υπόστρωμα των μνημονικών φαινομένων.

Και πράγματι, σε κάθε σελίδα αυτού του βιβλίου ο αναγνώστης θα βρει μια συστηματική και, πράγμα ακόμη πιο δύσκολο, γοητευτική παρουσίαση όλων όσων, κυριολεκτικά, έχουν καταφέρει να ανακαλύψουν οι σύγχρονες επιστήμες του εγκεφάλου και του νου σχετικά με τη δομή, την τοπολογία και τη λειτουργία των μνημονικών φαινομένων. Από το πώς και το πού κωδικοποιούνται και παγιώνονται οι εμπειρίες μας στον εγκέφαλό μας, μέχρι τους βιοχημικούς και γονιδιακούς μηχανισμούς που εμπλέκονται σε όλες τις μνημονικές καταγραφές.

Αν μπορούσε να υπάρξει μια επιστημονική «Βίβλος» των μνημονικών φαινομένων, τότε αναμφίβολα αυτί το βιβλίο θα διεκδικούσε επάξια τον τίτλο. Και αυτό γιατί οι συγγραφείς του όχι μόνο θεωρούνται εδώ και πολλές δεκαετίες οι μέγιστες αυθεντίες σε αυτό το ερευνητικό πεδίο, αλλά κυρίως επειδή με το πρωτοποριακό τους έργο αναδείχτηκαν ως οι αδιαμφισβήτητοι «απόστολοι» και προπαγανδιστές της προοπτικής μιας αμιγώς επιστημονικής –δηλαδή υλιστικής και ορθολογικής– κατανόησης αυτού του αδιαφανούς νοητικού φαινομένου.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο ένας από τους δύο, ο Ερικ Καντέλ, τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ για την αποφασιστική συμβολή του στη διαλεύκανση των βιοχημικών και νευροφυσιολογικών μηχανισμών της μνήμης. Για το έργο και τη ζωή του Ε. Καντέλ ο αναγνώστης μπορεί να συμβουλευτεί το αυτοβιογραφικό του έργο «Αναζητώντας τη μνήμη», που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Αλλά και ο δεύτερος συγγραφέας, ο διάσημος και πολυβραβευμένος νευροψυχολόγος Λάρι Σκουάιρ, με τις πρωτοποριακές εργαστηριακές και κλινικές έρευνές του κατάφερε να προσδιορίσει την ακριβή βιολογική-ψυχολογική σημασία της διαφοροποίησης της συνειδητής ή έκδηλης μνήμης από την μη συνειδητή ή άδηλη μνήμη, καθώς και τους βασικούς αμνησιακούς μηχανισμούς.

Οι δύο γίγαντες της έρευνας των μνημονικών φαινομένων κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα αποφάσισαν το 2009 να ενώσουν τις γνώσεις και την πλούσια συγγραφική και διδακτική τους εμπειρία για να δημιουργήσουν ένα πολύτιμο βιβλίο όχι μόνο για τη μνήμη, αλλά ευρύτερα για τη μαγεία της διανοητικής περιπέτειας της ανακάλυψης των μυστικών του ανθρώπινου νου.

Προσυπογράφουμε την προκλητική παραίνεση του Σεμίρ Ζέκι, της μεγαλύτερης αυθεντίας παγκοσμίως σε θέματα όρασης και νευροαισθητικής: «Αν δεν έχετε τη δυνατότητα να το αγοράσετε (αυτό το βιβλίο), τότε κλέψτε το!»

Την ελληνική μετάφραση και επιστημονική επιμέλεια αυτού του απαιτητικού βιβλίου ανέλαβε ευτυχώς ένας πολύ έμπειρος και ικανός μεταφραστής, ο ομότιμος καθηγητής ανατομικής Αζαρίας Καραμανλίδης. Χάρη στην επίπονη και λεπτολόγο εργασία του έχουμε όχι μόνο μια εξαιρετικής ακρίβειας μετάφραση αλλά και ένα απολαυστικότατο επιστημονικό ανάγνωσμα. Συγχαρητήρια και στις εκδόσεις «Κάτοπτρο» για το αισθητικά άψογο εκδοτικό αποτέλεσμα.

Εφημερίδα των Συντακτών, 26 Iανουαρίου 2013