του Άλκη Γαλδαδά

για το βιβλίο: Martin Rees, Περί του μέλλοντός μας

«Αν μπορούσαμε να εμπιστευτούμε το σύνολο μιας διαδρομής 200 χιλιομέτρων σε έναν “ηλεκτρονικό σοφέρ”, πολλοί θα προτιμούσαμε το αυτοκίνητο που μας περιμένει έξω από το σπίτι. Αυτό θα μείωνε τη ζήτηση για τα μεγάλα δρομολόγια των τρένων, παρέχοντας ταυτοχρόνως ένα κίνητρο για την επινόηση καινοφανών μορφών μεταφοράς, όπως οι υπερηχητικές υπεραστικές μεταφορές εντός αερόκενων σηράγγων».
Ξεκίνησα την ανάγνωση του βιβλίου του Μάρτιν Ρις κάπως ανόρεχτα και από επαγγελματική υποχρέωση. Φράσεις όπως «Οι άνθρωποι είμαστε πλέον τόσο πολυπληθείς και το συλλογικό μας αποτύπωμα τόσο βαρύ, ώστε έχουμε πλέον την ικανότητα να μεταμορφώσουμε, αν όχι και να ρημάξουμε, το σύνολο της βιόσφαιρας» δεν λένε κάτι καινούργιο, άρα το πληροφοριακό τους περιεχόμενο είναι χαμηλό, αφού δεν μεταφέρουν κάποια νέα ή απροσδόκητη γνώση. Προχωρώντας όμως την ανάγνωση των σελίδων του βιβλίου οι απόψεις του συγγραφέα κέρδιζαν ολοένα το ενδιαφέρον μου.

Με βραβείο Crafoord

Ο Μάρτιν Ρις είναι κοσμολόγος και αστροφυσικός, κατέχει τη θέση του βασιλικού αστρονόμου του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ έχει διατελέσει πρόεδρος του Τρίνιτι Κόλετζ και διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Εχει δημοσιεύσει περισσότερες από 500 επιστημονικές εργασίες και το 2005 τιμήθηκε από τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας με το βραβείο Crafoord, που απονέμεται για πεδία μη καλυπτόμενα από το βραβείο Νομπέλ. Ένα άλλο στοιχείο πέρα από αυτά τα τυπικά που αναφέρονται και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου είναι πως ο Μάρτιν Ρις είναι έτοιμος να εμφανιστεί και να… κάνει καβγά οπουδήποτε υπάρχει σοβαρός λόγος για κάτι τέτοιο. Από θέματα θρησκείας και πίστης μέχρι την εγκυρότητα της θεωρίας για τη Μεγάλη Έκρηξη. Και είναι περιζήτητος ομιλητής για την ευρυμάθειά του και τον τρόπο που θα στηρίξει κάθε φορά τα επιχειρήματά του. Το ίδιο γίνεται και στο βιβλίο του καθώς προχωρείς την ανάγνωση.

Σε πέντε κεφάλαια

Τα όσα έχει να πει στον αναγνώστη ο Ρις τα έχει χωρίσει σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο γίνεται λόγος για την Ανθρωπόκαινη εποχή. Όπου με τον όρο αυτόν έχει επικρατήσει να αναφέρονται τα χρόνια της ανθρωπότητας από τότε που άρχισε να επηρεάζει αποφασιστικά και έκδηλα τη βιόσφαιρα της Γης. Κανονικά από το 15000 π.Χ. θεωρούνταν πως είχαμε εισέλθει στη λεγόμενη Ολόκαινη εποχή. Αλλά από τις αρχές του 2000 σχεδόν επικράτησε παντού ο όρος ανθρωπόκαινη, αν και για την αρχή της προτείνονται πολύ διαφορετικές χρονολογίες, όπως η αρχή της βιομηχανικής επανάστασης τον 19ο αιώνα ή και η αρχή της πυρηνικής εποχής το 1950, αμέσως μετά τον πόλεμο.
Στο επόμενο κεφάλαιο ασχολείται με το μέλλον της ανθρωπότητας στη Γη, με τη βιοτεχνολογία, τη ρομποτική και τη νοημοσύνη ανθρώπινου επιπέδου. Στο τρίτο κεφάλαιο φεύγει από τη Γη και το ηλιακό μας σύστημα για να κάνει λόγο και για την εποχή του μετανθρώπου. Τέλος, το τέταρτο είναι αφιερωμένο στα όρια και στο μέλλον της επιστήμης. Όπου θα αναρωτηθεί για το «έως πού φθάνει η φυσική πραγματικότητα» και θα ρωτήσει: «Τι νεότερα περί Θεού;». Κλείνει με περίπου 20 σελίδες συμπερασμάτων.

Έξω από τη Γη

Κατά τη γνώμη μου ο Ρις γίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρων όταν «βγαίνει» από τον πλανήτη Γη. Εξηγεί συνοπτικά αλλά πολύ κατατοπιστικά τα σχετικά με τους εξωπλανήτες, ενώ απορρίπτει χωρίς περιστροφές την άποψη ότι «το Διάστημα προσφέρει διέξοδο από τα προβλήματα της Γης» και αναφέρει: «Πρόκειται για επικίνδυνη αυταπάτη. Όσο και αν μας τρομάζει η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, είναι μάλλον παιχνιδάκι σε σύγκριση με τη “γεωδιαμόρφωση” του Άρη».

Η εποχή του μετανθρώπου

Ο Ρις δεν βλέπει μέλλον στις διαστημικές πτήσεις με ανθρώπινο πλήρωμα πέρα από τον Άρη, και αυτές ως αποτέλεσμα της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ή της ακραία κρατικιστικής Κίνας, φθάνει όμως στο σημείο να κάνει λόγο για την «εποχή του μετανθρώπου». Για τολμηρούς ταξιδιώτες του 22ου αιώνα που για να αντέξουν τη δοκιμασία των μακροχρόνιων ταξιδιών και τα νέα περιβάλλοντα που θα βρεθούν, όπως για παράδειγμα σε μέρη χωρίς ατμόσφαιρα ή με πολύ μικρή βαρύτητα, θα πρέπει να επανασχεδιάσουν, όπως αναφέρει, τους εαυτούς τους —«…οι μη βιολογικοί εγκέφαλοι να αναπτύξουν ικανότητες τέτοιες που ο άνθρωπος αδυνατεί ακόμα και να φανταστεί». Και έως εδώ αυτά που πιστεύει δεν ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα. Αλλά στην αμέσως επόμενη σελίδα υπάρχει το εξής: «Αν οι μηχανές δεν είναι άλλο από τυφλά ζόμπι, δεν θα περιβάλουμε τις εμπειρίες τους με την αξία που έχουν οι δικές μας και το μετανθρώπινο μέλλον θα φαντάζει μάλλον αποκαρδιωτικό. Αν όμως διαθέτουν συνειδητότητα, γιατί να μη χαιρετιστεί η προοπτική της μελλοντικής ηγεμονίας τους;».
Όσο για το τέλος του Ήλιου, άρα και της Γης, αναφέρει ότι αυτό υπολογίζεται να συμβεί σε 6 δισεκατομμύρια χρόνια, μέχρις ότου δηλαδή να έχουν αναλωθεί τα καύσιμά του. Και οι όποιοι μάρτυρες του τέλους του Ήλιου δεν θα είναι άνθρωποι. Θα διαφέρουν από εμάς όσο εμείς από ένα σκαθάρι!
Η έκδοση είναι προσεγμένη, η γλώσσα της μετάφρασης είναι και αυστηρή και σαφής (με ελάχιστα σημεία όπου θα χωρούσε κάποια αντίρρηση γλωσσικού τύπου, όπως αντί του «να παρεισδύσει» το πιο δόκιμο «παρεισφρήσει» ή αντί για το «γεωδιαμόρφωση του Άρη» το «εδαφοδιαμόρφωση του Άρη»), Το κείμενο πάντως είναι πολύ κατανοητό, δεν έχει εξισώσεις ή άλλους μαθηματικούς τύπους, ενώ (δυστυχώς) δεν υπάρχουν φωτογραφίες ή κάποια άλλη εικονογράφηση. Στα συν φυσικά το λεξιλόγιο και ένα διεξοδικότατο ευρετήριο λέξεων που απαντώνται στο κείμενο. Πρόκειται για ένα βιβλίο που μπορεί χωρίς αμφιβολία να χαρακτηριστεί «τροφή για σκέψη».

Το Βήμα της Κυριακής, BHMA Science, 26 Απριλίου 2020