του Σπύρου Μανουσέλη

Γιατί άραγε επιμένουμε να τρώμε κρέας, και μάλιστα σε μια εποχή όπου η κρεοφαγία φαίνεται να είναι κάθε άλλο παρά αναγκαία, δεδομένου ότι τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες μπορούμε να τις εξασφαλίσουμε από πολλά άλλα διαθέσιμα είδη τροφής (φυτά, φρούτα, ξηροί καρποί);

Και επίσης, πώς δικαιολογείται εξελικτικά η επίμονη βιολογική μας ανάγκη να τρεφόμαστε με κρέας;

Από καιρό ήταν γνωστό ότι η νοημοσύνη και η περίπλοκη κοινωνική συμπεριφορά ενός ζωικού είδους όχι μόνο σχετίζονται στενά αλλά και αντανακλώνται στα διατροφικά του ήθη.

Πράγματι, η ευελιξία και η πολυπλοκότητα στη διατροφική συμπεριφορά ενός ανώτερου ζωικού είδους αποτελούσε —και εξακολουθεί να αποτελεί— για τους ειδικούς έναν σχετικά ασφαλή δείκτη για την αποτίμηση και τη συγκριτική αξιολόγηση της νοημοσύνης του.

Σύμφωνα μάλιστα με τις πιο πρόσφατες παλαιοντολογικές και βιο-ανθρωπολογικές ανακαλύψεις, η συστηματική εισαγωγή του κρέατος στη διατροφή των εξελικτικών μας προγόνων ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για την εκρηκτική εξέλιξη του εγκεφάλου μας! Η ανακάλυψη αυτή μάλλον θα δυσαρεστήσει τους φανατικούς χορτοφάγους: οι μακρινοί πρόγονοί μας έγιναν σταδιακά πιο ευφυείς μόλις εγκατέλειψαν τη μέχρι τότε αποκλειστικά χορτοφαγική διατροφή τους. Όταν δηλαδή έπαψαν να τρέφονται μόνο με φυτά, φρούτα και σπόρους και άρχισαν να υιοθετούν «πιο επωφελή» κρεοφαγικά διατροφικά ήθη.

Από την εποχή που ο Δαρβίνος διατύπωσε την εξελικτική θεωρία του έγινε σαφές ότι ο ογκώδης εγκέφαλος των πρώτων ανθρώπων ήταν μια αδικαιολόγητη εξελικτική «πολυτέλεια»: ένα ανατομικά άβολο, βιολογικά δαπανηρό και υπερβολικά ενεργοβόρο όργανο γνώσης. Ωστόσο, μέχρι πολύ πρόσφατα ουδείς γνώριζε το γιατί, και κυρίως το πώς η κρεοφαγία σχετίζεται στενά και συνέβαλε στην εξελικτική επιλογή της διόγκωσης του εγκεφάλου μας και, κατά συνέπεια, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη της ανθρώπινης νοημοσύνης.

Πράγματι, ο πολύ μεγάλος εγκέφαλος των ανθρώπων συνεπάγεται ένα υπερβολικά μεγάλο ενεργειακό κόστος.
«Αν και ο εγκέφαλός σας κατέχει μόλις το 2% της μάζας του σώματός σας, καταναλώνει περίπου το 20% έως 25% του ενεργειακού αποθέματος του σώματός σας σε κατάσταση ηρεμίας. Ο μεγάλος εγκέφαλος σας κάνει ευφυέστερους, αλλά κοστίζει πολύ και προκαλεί διάφορα προβλήματα», όπως εύστοχα συνοψίζει το πρόβλημα ο διακεκριμένος εξελικτικός βιολόγος Daniel Lieberman στο ενδιαφέρον βιβλίο του Η ιστορία του ανθρώπινου σώματος, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάτοπτρο.

Μια πρώτη προσπάθεια εξήγησης των αμφίδρομων σχέσεων νοημοσύνης-διατροφής θα μπορούσε να αναζητηθεί στις έρευνες της παλαιοανθρωπολόγου Leslie Aiello, διευθύντριας του περίφημου Ιδρύματος Wenner-Gren στη Νέα Υόρκη, η οποία υποστηρίζει ότι η καλά τεκμηριωμένη από τα παλαιοντολογικά ευρήματα εξελικτική τάση να αυξάνεται η μάζα του εγκεφάλου των προγόνων μας έπρεπε να αντισταθμιστεί από τη μείωση του όγκου ενός άλλου οργάνου του σώματός τους.

Και το όργανο που έπεσε «θύμα» της προοδευτικής εγκεφαλοποίησης ήταν το έντερο, το οποίο σταδιακά συρρικνώθηκε λόγω της μεγάλης αλλαγής των διατροφικών συνηθειών των προγόνων μας. «Είναι αδύνατον να συνυπάρχουν στον ίδιο οργανισμό ένας μεγάλος εγκέφαλος και ένα μεγάλο στομάχι. Οι πρόγονοί μας κατανάλωναν το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών τους αποθεμάτων για την πέψη της τροφής, μέχρι τη στιγμή που ανακάλυψαν το κρέας. Είμαστε πεπεισμένοι ότι αυτή η αλλαγή στις διαιτολογικές συνήθειες των προγόνων μας υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρέασαν τη συνολική εξέλιξη του είδους μας», εξηγεί η Aiello. Με άλλα λόγια, όσο μεγάλωνε ο εγκέφαλος των προγόνων μας έπρεπε να μικραίνει το έντερό τους, χωρίς όμως αυτό να επηρεάσει τις μεταβολικές ικανότητες του εντέρου, δηλαδή την ικανότητά του να διασπά την τροφή για να παράγει ενέργεια. Η μόνη εύλογη και βιολογικά αποδεκτή λύση σε αυτό το εξελικτικό δίλημμα ήταν απλή: η κρεοφαγία!

Το πιο αποφασιστικό, ωστόσο, βήμα προς την κρεοφαγία συντελέστηκε όταν οι πρόγονοί μας ανακάλυψαν τη φωτιά και το... μπάρμπεκιου. Οταν δηλαδή ο πρώτος Homo erectus  έμαθε να ψήνει το κρέας στη φωτιά. Έκτοτε, αυτό το είδος τροφής έγινε πολύ πιο εύπεπτο και κυρίως μειώθηκε δραστικά ο χρόνος που απαιτούνταν για τη μάσηση και την πέψη του. Παράλληλα, η πλούσια σε κρέας διατροφή συνεπάγεται όχι μόνο την εξέλιξη των κατάλληλων κρεοφαγικών ανατομικών δομών (παραδείγματος χάριν κατάλληλη οδοντοστοιχία, πεπτικό σύστημα) αλλά και την ανάπτυξη νέων κοινωνικών και τεχνολογικών δεξιοτήτων: ομαδικό κυνήγι, επινόηση κατάλληλων εργαλείων, διάκριση των κοινωνικών ρόλων στο εσωτερικό της ομάδας.

Με άλλα λόγια, η ικανοποίηση των κρεοφαγικών αναγκών των προγόνων μας προϋποθέτει μια πιο πολύπλοκη και ευέλικτη ομαδική συμπεριφορά η οποία, με τη σειρά της, συνέβαλε αποφασιστικά στην περαιτέρω ανάπτυξη μιας πιο αποτελεσματικής νοητικής μηχανής, όπως είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

Εφημερίδα των Συντακτών, 11 Μαρτίου 2016
(απόσπασμά από άρθρο με τίτλο Ο ρόλος της κρεοφαγίας στην ανθρωποποίησή μας)