Της Άννας Λυδάκη

για το βιβλίο: Martha Nussbaum, Δικαιοσύνη για τα ζώα

Η ανθρώπινη μορφή ζωής σε κάποιον βαθμό διαφέρει από τις άλλες. Όμως κάθε ζωή είναι εξαίσια με τον δικό της μοναδικό τρόπο. Το να ισχυριζόμαστε ότι εμείς έχουμε μεγαλύτερη σημασία από τα άλλα ζώα είναι αλαζονικό, αβάσιμο και εγωιστικό· ο ανθρωποκεντρισμός είναι ένας τύπος ναρκισσισμού, υποστηρίζει η Μάρθα K. Νούσμπαουμ (Nέα Υόρκη, 1947). Η πολυβραβευμένη καθηγήτρια Νομικής και Ηθικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου στο σπουδαίο αυτό έργο εξετάζει το δίκαιο και την αδικία με στόχο κάθε πλάσμα να μπορεί να ευημερήσει με τον δικό του τρόπο. Το δίκαιο πρέπει να βελτιωθεί σήμερα που γνωρίζουμε τη συγγένειά μας με έναν ολόκληρο κόσμο ευφυών και αξιοθαύμαστων πλασμάτων, τονίζει η Νούσμπαουμ και παρουσιάζει τη θεωρία των ικανοτήτων ως μια πολιτικοφιλοσοφική θεωρία που θα διαπνέει τον αγώνα υπέρ των ζώων.

Ο άνθρωπος βιαιοπραγεί εναντίον των ζώων στις βιομηχανίες κρέατος και στα εργαστήρια πειραμάτων, με τη λαθροθηρία, τη ρύπανση των θαλασσών, την αιχμαλωσία, τη θανάτωσή τους για τη γούνα τους, την απώλεια των ενδιαιτημάτων τους και την κακοποίησή τους σε κάποιες παραδοσιακές τελετουργίες. Οι αποτρόπαιες αυτές πρακτικές πρέπει άμεσα να καταργηθούν, διότι τα ζώα έχουν αισθήματα και συναισθήματα που αποτελούν μορφές ευφυΐας. Η Νούσμπαουμ πηγαίνει πέρα από τους ωφελιμιστές, οι οποίοι τόνισαν ότι τα ζώα πονούν και θα πρέπει τα συμφέροντά τους να συνυπολογίζονται με εκείνα των ανθρώπων. Πιστεύει ότι η ευχαρίστηση και ο πόνος δεν είναι τα μόνα ζητήματα που έχουν σημασία για ένα ζώο, διότι ως συναισθανόμενα όντα είναι ικανά να νιώσουν ψυχικό μαρτύριο και ματαίωση.

Χωρίς ιεραρχίες

Η θεωρία των ικανοτήτων επικεντρώνεται στο να μπορούν όλα τα πλάσματα να υγιαίνουν, να αναπτύσσουν τις αισθήσεις τους, να σχεδιάζουν τη ζωή τους, να παίζουν και να χαίρονται, να διατηρούν σχέσεις με άλλα είδη και με τον φυσικό κόσμο. Είναι μια θεωρία κατάλληλη και δίκαιη για όλα τα όντα χωρίς ιεραρχίες· εξάλλου πολλά ζώα υπερτερούν από τον άνθρωπο στη δύναμη, την ταχύτητα, την όσφρηση, την αντίληψη του χώρου… Όλα τα πλάσματα έχουν έναν σκοπό και ο κόσμος γι’ αυτά είναι γεμάτος νοήματα, υποστηρίζει η Νούσμπαουμ. Η αντίληψη αυτή γεννά τον θαυμασμό για τη ζωή και η συμπόνια που θα νιώσουμε για τα ζώα που υποφέρουν θα προκαλέσει τον θυμό μας και θα παλέψουμε για να σταματήσει το μαρτύριό τους. Η ίδια προτείνει τα ζώα να έχουν πρόσβαση στα δικαστήρια ως ενάγοντες «ιδίω ονόματι» μέσω ενός εμπιστευμένου ατόμου. Η Νούσμπαουμ σκέφτεται πως ίσως δεν έπρεπε να εξημερώσουμε τα ζώα, αν και έχει κάπως καλυτερεύσει η σχέση του ανθρώπου με αυτά: Πολλοί θεωρούν τα ζώα συντροφιάς μέλη του νοικοκυριού τους, η βιομηχανία κρέατος από φυτικά συστατικά αναπτύσσεται, ενώ σε πολλά κράτη προστατεύονται διάφορα είδη, καθώς όλα τα εδάφη ελέγχονται πια από τον άνθρωπο και «άγρια» φύση δεν υφίσταται. Στο εξαιρετικό αυτό βιβλίο συμπεριλαμβάνονται και συγκλονιστικές ιστορίες φιλίας με τα ζώα και συναρπαστικές περιγραφές της ζωής και των ικανοτήτων τους. Ένας κόσμος στον οποίο όλα τα είδη θα ευημερούν φαίνεται εφικτός. Είναι ευθύνη μας να ακούσουμε και να σεβαστούμε τις διαφορετικές φωνές των όντων.

Το Βήμα της Κυριακής, 27 Αυγούστου 2023

Η κυρία Άννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου